Podróż bohaterki, czyli "Vaiana"

W 1949 roku Joseph Campbell, amerykański religioznawca, mitoznawca i filozof opublikował "Człowieka o tysiącu twarzy", książkę, która wywarła niesamowity wpływ na Hollywood (z Georgem Lucasem, największym orędownikiem Campbella na czele). W swojej pracy Campbell udowadnia, że w mitach całego świata istnieje archetypowy bohater, którego wędrówka ma we wszystkich kulturach cechy wspólne. 

"Człowiekowi o tysiącu twarzy" uważnie przyglądało się też studio Walta Disneya, który - jakby nie było - zbudował swoje imperium na mitach i archetypach, złagodzonych na potrzeby najmłodszego widza. W 1992 roku Christopher Vogler, amerykański specjalista od rozwoju scenariuszy filmowych i wykładowca struktur narracji stworzył na potrzeby studia Disneya przewodnik: "A Practical Guide to The Hero with a Thousand Faces", który później został rozwinięty w głośną książkę (wydaną również w Polsce przez Wydawnictwo Wojciech Marzec): "Podróż autora. Struktury mityczne dla scenarzystów i pisarzy". Jeśli przyjrzycie się uważnie strukturze "Króla Lwa", "Pięknej i Bestii", "Mulan" czy "Herkulesowi", to dostrzeżecie w nich echa uważnej lektury Voglera, a więc wszystkie obowiązkowe "mityczne" punkty, jakie scenarzyści zaczerpnęli z Campbella. 

Ostatnie filmy Disneya nie trzymały się struktury mitycznej tak ściśle, zwłaszcza "Zwierzogród" czy "Kraina lodu" odwracały schematy i grały z oczekiwaniami widza. I nagle po nich wszystkich pojawiła się "Vaiana", która sprawia wrażenie, że była pisana krok po kroku z przewodnikiem Voglera, a twórcy scenariusza postawili sobie za cel wykorzystanie wszystkich punktów z rozpiski. WSZYSTKICH, nawet gdy same mity wszystkich nie zawierają. "Podróż bohatera" przedstawiona jest w tym filmie tak dosłownie, że trudno uwierzyć, że po obu wspomnianych filmach Disney zrobił aż tak wielki krok w tył. Najnowszy film studia ma niby wszystko, co potrzeba, a pracę domową ze struktury mitycznej twórcy odbębnili śpiewająco (tak, piosenki też są), ale kompletnie brakuje mu duszy. I sensu też, czasami.

No dobrze, może nie ma co narzekać na "mityczność" filmu, bo w końcu historia o mity się opiera. Tytułowa Vaiana (a raczej Moana, ale to zupełnie inna historia) musi porzucić swoją rodzinną wyspę, by - z pomocą półboga Mauiego - zwrócić serce bogini Te Fiti i tym samym uratować swój świat przed zagładą.

Mamy więc po kolei wszystkie, wszyściutkie punkty i niemal wszystkie postaci, o których piszą Campbell i Vogler, pozbawione jakiejkolwiek nadbudowy. Zaczynamy od "zwyczajnego świata", w którym żyje bohaterka, którą następnie wezwie "zew przygody", po to tylko, by pierwszy raz go odrzuciła. Nic straconego, do akcji wkracza Mentor, tu w osobie babci, która daje jej siłę i artefakt niezbędny do rozpoczęcia przygody. Po przekroczeniu Pierwszego Progu i zwerbowaniu jego Strażnika (Mauiego), który staje się zarazem Sprzymierzeńcem, nasza bohaterka zostaje poddana różnorakim testom, by trafić do nowego świata... i tak dalej, i tak dalej. Jeśli czytaliście którąś z dwóch wspomnianych przeze mnie książek, to odczytywanie kolejnych etapów "Podroży bohaterki" będzie świetną zabawą. 

Problem w tym, że nawet najdoskonalsza struktura nie pomoże filmowi, jeśli bohaterowie będą nudni, cel niejasny, a przesłanie wyjątkowo mętne. A tak własnie jest w przypadku "Vaiany". Moje wymądrzanie się można by łatwo wypunktować argumentem, że przecież filmy Disneya przeznaczone są dla tych, którzy schematów jeszcze tak łatwo nie czytają i to właśnie ich oczekują. Niestety, tym razem nie jest to ten problem. 

"Vaiana" przemagiczniła. Niestety. Świat, który został wykreowany w Studiu Disneya zachwyca swoim pięknem, aż mamy ochotę zanurzyć się w tym cudownym oceanie. Co z tego, skoro magii jest w nim o jeden hak za daleko. Praktycznie od początku wiemy, że bohaterka jest wybranką i nic jej się nie stanie. A skoro to wiemy, to nie jesteśmy w stanie zupełnie, ale to zupełnie, przejąć się jej losem. Podobnie jak losem Mauiego, Disneyowskiej wersji "Shreka", który miał tu chyba być zastępstwem dla standardowego Disneyowskiego księcia, ale nie ma w nim ani uroku "Shreka", ani księcia. Swoją drogą, Disney wymyśla coraz lepsze księżniczki (Anna i Elsa z "Krainy Lodu" swoją kultowością pobiły chyba wszystkie poprzednie razem wzięte), ale coraz mniej wychodzą mu ich partnerzy. No może poza Flynnem. Flynn był cool. Mamy sytuację trochę jak w filmach Marvela, gdzie protagoniści są tak fajni, twórcy skupiają się na nich tak bardzo, że antagoniści stanowią ledwie ich cień i szybko o nich zapominamy.

No właśnie, antagoniści. W "Vaianie" praktycznie ich nie ma. Czy raczej - są tak magiczni, jak chmura w "Fantastycznych zwierzętach" i zupełnie nie czuć jakiegokolwiek zagrożenia z ich strony. Jeden z nich to pojawiający się na 10 minut gadający krab, a drugi to Balrog dla najmłodszych, pojawiający się na jeszcze krócej. I może zakończenie miałoby szansę zaskakująco wybrzmieć, gdybyśmy głównego antagonistę poznali w trakcie historii, a nie na kilka minut przed jej zakończeniem?

Historia jest tu tak prosta, a do celu bohaterkę wiedzie tak prosta droga, że cały film czekałam na jakieś zaskoczenie, jakiekolwiek odejście od schematu, czy choćby - z innej beczki - jakieś aktualne przesłanie, jak w "Zwierzogrodzie". Niestety, przesłanie "Vaiany" brzmi" musisz odnaleźć siebie, i tyle. Pytanie, co to znaczy dla bohaterki, bo przy całej prostocie filmu akurat to jest dość mętne, chociaż cały czas się o tym mówi (i śpiewa).

Jeśli o śpiewaniu mowa, to piosenki są sympatyczne, wpadają w ucho, chociaż żadna raczej nie ma potencjału na miarę największych Disneyowskich hitów. Szkoda, bo od samego początku, gdy Disney ogłosił że kolejna historia będzie oparta o polinezyjskie mity, wszystko zapowiadało się rewelacyjnie. Niestety, dostaliśmy film skalkulowany od początku do końca, ale zupełnie pozbawiony tego czegoś, co sprawiłoby, że Vaiana zostałaby ukoronowana na królową disneyowskich księżniczek. Szkoda.